Bir Afetin Anatomisi

Tarihteki en yüksek zarara yol açan depremlerin listesi

Giriş:

Depremle aynı günde hızlıca örgütlenip, sahaya doğru veriyi anlık olarak aktarmak için bir araya gelen Açık Yazılım Ağı'nın binlerce gönüllüsüne en kalbi şükranlarımı sunarım. Platformu ilk saatlerde hızlıca kurulmasını üstlenen arkadaşların çabası tüm takdirlerin üzerindedir.

Birçok kişi 1-2 günde ekip yönetme durumuna geldi, haliyle de büyümeyi yönetmek çok zor oldu. Savaş anında generalini kaybeden bölük komutanı gibi bir anda sorumluluk almak durumunda kaldık.

Devletimiz AFAD koordinasyonuyla birinci derecedeki sorumlulukları olan; arama kurtarma, hasar tespiti, asayiş, elektrik, su, sağlık hizmeti gibi konuların çözümünü sağlamaya çalıştı. Biz de sahadaki görevli ve gönüllülere doğru veriyi aktarmaya çalıştık.

Milletimizin vergileriyle doğduğumuz günden beri sağlığımız, eğitimimiz, emniyetimiz ve daha birçok konuda bizlere yaptığı yatırımları bu süreçte bir nebze olsun geri ödeyebildiysek, yardıma ihtiyaç duyanın yanında olabildiysek ne mutlu bizlere.

Ne kadar faydamız oldu noktasında kesin bir bilgimiz olmasa da şunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki elimizden geleni yaptık. En azından haber izleyip, eli kolu bağlı vah tüh deyip faydasızca psikolojimizi yıpratmamamış olduk.

Şimdi, işin bütününe hakim olmasam da kendi penceremden afetharita.com da görüntülenen verilerin işlenmesine dair görüşlerimi, öneri ve eleştirilerimi aktarmak istiyorum.

Görüş:

İlk günden iletişim ağlarının çökmesiyle oluşan iletişim boşluğu, afetzedeleri internet ve sosyal medya kanallarına yönlendirdi. Bu dağınık verinin hızlıca işlenmesi ise elzemdi. Çeşitli kaynaklardan gelen verileri yapay zeka yardımıyla filtreleyip coğrafi kodlama uygulamasıyla kendi haritamıza işledik. Başta genel bir ısı haritası çıkması nerelere odaklanılması gerektiğini belirtmede oldukça tutarlıydı. Hatta harikaydı!

Not: Hatay ili diğer 9 ilin toplamının yaklaşık 1.5 katı kadar bildirim gönderiyordu. Havalimanı ciddi hasar almış, kullanılamaz haldeydi. Sadece kuzey illerden ve denizden ulaşmak mümkün oluyordu. Deniz limanının da büyük kısmı yangın ve hasarlar nedeniyle kullanım dışı kalmıştı, yollar zarar görmüş kullanılabilen kısmı trafik nedeniyle kilitlenmişti. Şehirde afet koordinasyon merkezi olacak bir tek bina bile kullanıma uygun halde değildi. Kahramanmaraş ili 2. sırada, Adıyaman 3. sırada en çok bildirimi gönderiyordu, 4. sıradaki Malatya ili de ilk günlerde havalimanını kullanamıyor ve ağır kış şartları yaşıyordu. Daha kötü kış şartları yaşayan doğu illerinden yardım gönderilemiyordu.

Binlerce veriyi çok hızlı şekilde işaretleyebilmenin yanında birçok adres kullanıcılar tarafından eksik yada hatalı girildiği için coğrafi kodlama doğruların yanında azımsanmayacak sayıda yanlış işaretlemeler de yapıyordu. Bazı mahalle/sokakların ismi değişmişti, bazılarında ise şehir belirtmediği için yada aynı isme sahip bir mahalle bulunduğu için yanlışlıkla İstanbul/Ankara/İzmir gibi büyük şehirler işaretlenmişti. Bir bina/apartman/site yüzlerce farklı hesap tarafından paylaşılıyordu, onlar öne çıkarken, yine çok acil durumda olan başka ihbarlar arada kaybolmaya tehlikesiyle karşı karşıya kalıyordu. Bu noktada yapılması gereken şey bu yanlış girişleri biran önce düzeltmekti.

afetharita.com arayüzü

Sonraki adımda yapay zeka ekibi elindeki modeli daha tutarlı hale getirmek için eğitirken, veri ekibi gelen binlerce ihbarı manuel şekilde filtreleyerek sahadaki akredite sivil toplum kuruluşları(ahbap, ihh vb.) ve yetkili kurumlara(afad, akut vb.) vakit kaybetmeden form şeklinde iletmekteydi.

Tam olarak benim de yer aldığım tarafta ise; yüzlerce arkadaşımızın emeğiyle; google haritalar, sokak görünümü, yandex haritalar, nüfus vatandaşlık işleri sitesi, sigorta şirketlerinin adres sorgulama sistemleri, twitter, internet haber siteleri gibi kaynakları irdeleyerek afetharita'daki hatalı girişleri düzeltmeye çalıştık. Bu işlemi hızlandırmada büyük iş gören uygulamayı lise öğrencisi arkadaşım birkaç saatte sıfırdan geliştirip bize sundu.

Uygulama Arayüzü

Veri Kontrol Uygulama Arayüzü

Yapılan testte canlı sistemde bulunan verinin %54 oranı hatalı olarak tespit edilip düzeltildiği ve düzeltilen verinin rastgele sırayla ikinci kez test edilmesi sonucu düzeltmelerdeki başarı oranının % 82 olarak kaydedildiği görülmüştür.

Düzeltme Oranını Gösteren Tablo

Eleştiri:

Yapay zeka teknolojileri hepimizi şaşkınlığa uğratacak derecede gelişse de, henüz komüniteleri efektif hale gelmemiş, deneyimli geliştiricileri ise çok az sayıda olan, altyapılarına kısıtlı erişim bulunan bu uygulamalar insan hayatının söz konusu olduğu böyle bir afette gözü kapalı güvenilecek kaynaklar değildi. Hızlı işlem kapasitelerinin yanında hatalarla geldiler. Bir tarafta model eğitmeye uğraşılırken, diğer yanda birileri ölümle pençeleşiyordu. Diğer taraftan belki ilkel görülen, vakit alan ama tutarlılığı çok daha yüksek olan üstteki gibi uygulamalara ağırlık verilmeliydi. "1" insan kurtarma arzusuyla yola çıkılan böyle bir toplulukta destek vermek isteyen çok sayıda insan varken ve biz bu arkadaşlara ihtiyaç duyuyorken, malesef yönlendirmede zayıf kalındı.

Kendime eleştiri: İletişim kopukluğu, github'da açtığımız hata/geliştirme bildirimleri için yeterli geliştirici bulunamaması ve asenkron çalışma saatleri yüzünden çok vakit kaybettik. İletişim kurmalı, geliştirici bulmalı, hataları çözmeli ve yapımızı hızlandırmalıydık.

İŞE ALIYORUZ! Alttaki linkleri inceleyerek süreçlerimizi geliştirmede bize nasıl yardımcı olabileceğinizi öğrenebilir ve discord topluluğumuz üzerinden bize ulaşabilirsiniz. Bir dahaki afet felaket olmasın!

https://github.com/acikkaynak/veri-toplama-backend/issues

https://github.com/acikkaynak/veri-toplama-frontend/issues

Öneri:

Adres Bulmada Sorun Oluşturan Hataları Düzeltmek İçin Genel Öneri

İmkanı olanlar Mahalle, Cadde/Sokak, Bina no, İlçe, İl sıralamasıyla uygun formatta açık adres bilgisini vermeleri konusunda uyarılmalı. Apartman ismi yerine bina no kullanılmalı.
Google ve Yandex gibi map hizmeti veren uygulamalar güncel tutulmalı.(Sokak/Cadde/Mahalle isimleri değişmiş)
Google sokak görünümü(street view) bilgilerinin güncel olması için çalışmalar artırılmalı.
Sosyal medyada afetzedeler için yardım paylaşımı yapanlar aynı bilgiyi tekrar tekrar paylaşmamaları konusunda bilgilendirilmeli.
Adres sistemi dünyada yaygın olan kısa tekil kodlarla güncellenmeli.

Bu istekler gerçek olana kadar kontrol ve düzeltme ciddi bir ihtiyaç olmaya devam edecek gibi görünüyor.

Son Uyarı:

Umarım artık bu hatalardan ders çıkartırız. Şimdi vakit varken lütfen evlerimizin deprem yönetmeliğine uygunluğunu kontrol ettirelim. Bu konuda kendi yaptığım araştırmalar sonucundaki bulgularımı sizlere de aktarmak isterim.

TMMOB İnşaat Mühendisleri Odasının şuradaki broşürünü inceleyebilirsiniz. Ayrıca afet riski altındaki alanların dönüştürülmesi(kentsel dönüşüm) ile ilgili yönetmelik için şurayı ziyaret edebilirsiniz.

Hemen Yapı Denetimi Raporu edinmek için aşağıdaki adımlar yardımcı olacaktır.
Şuradaki linkten şehirimizi seçip "aç" diyoruz. İlgili şehirdeki inşaat mühendisliği denetimine yetkili firmalar karşımıza çıkıyor. Daha sonra sırasıyla;

1. E-devlet'e giriş yapalım,

2. Arama kısmına "Kentsel Dönüşüm Uygulaması" yazalım,

3. "Uygulamaya git"e tıklayalım,

4. Açılan pencerede Sol üstteki Vatandaş > Kendi Mülkiyetlerimi Görüntüle kısmını seçelim,

5. Başvuru yap'a tıklayıp, bilgileri dolduralım,

6. En alttan uygun bulduğumuz firmayı seçip gönderelim.

Kentsel Dönüşüm Sistemi, Riskli Yapı Başvuru Arayüzü

Firma ile yapacağınız görüşmede raporun TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası ONAYLI olmasını istediğinizi özelikle belirtin.

81 ilimizin ilgili kurumlarını içeren bir veritabanı/iletişim ağı şeklinde, yapıların deprem yönetmeliğine uygunluk durumunu kayıt altına alan bir sisteme ihtiyaç duyduğumuzu, AYA şemsiyesinde bulunması gereken bir projenin de bu olduğunu düşünüyorum.

Sadece kendi binamızın durumu değil yaşadığımız bölgenin genel durumu da nasıl bir evde yaşayacağımıza karar vermede etkili olmalı.

Bunun üzerine uyumayalım! Bazıları aksiyon almaya başladı bile.

Teşekkür:

Kayıplarımıza Allah’tan rahmet, yaralılarımıza şifa, yakınlarına sabır, bu yıkıntının sorumlularına adil bir yaptırım ve toparlama çabalarında hepimize sebat diliyorum. Elini taşın altına koyup kısa sürede büyük özveri ile birçok faydalı projeyi hayata geçiren tüm AYA gönüllülerine, veri-kontrol ekibimize katılıp, 1 veri olsun düzeltmede yardımı dokunan herkese teşekkür ederim.

Sevgiler.

Dipnot: Sürecin daha geniş açıdan yapılan değerlendirmesi için -> Eser'in yazısı.

afetharita.com'un detaylı süreci için -> Eray'ın yazısı.